Over ‘De dood van Faust’.
Faust is het meest bekend door het werk van Johann Wolfgang Goethe, maar niet diens schepping. Er heeft een echte Johann Georg Faust bestaan, die waarschijnlijk model stond voor Goethe’s boek én voor andere kunstenaars. Zo schreef Christopher Marlowe in 1604 al een toneelstuk dat deze figuur als basis had en er zijn nog vele versies verschenen in de literatuur, beeldende kunst en muziek. Dat valt echter allemaal makkelijk op te zoeken…
Faust is, in de meest bekende overlevering, een alchemist en wetenschapper die niet kan verdragen dat zijn kennis in feite dood is, los van de werkelijkheid buiten zijn studeerkamer. Ik denk dat in die herkenning mijn interesse voor hem vandaan komt. Lang geleden kwam ik in een boek over alchemie tekens tegen die, als ik me goed herinner, aan de historische Faust werden toegeschreven. Ik had dat boek nu graag terug willen vinden om het eens na te lezen en te bekijken, maar helaas is het verdwenen uit mijn boekenkast. Een van die dingen die je een keer uitleent en dan nooit meer terug ziet.
Deze tekens werden de basis voor mijn hellepoort. Tenslotte is dat de weg die Faust moet gaan, nadat hij voor een écht leven zijn ziel verkocht heeft. Dat is de prijs voor, ik zou zeggen, de liefde. Voor mij spiegelt het goede zich in het kwade, dus die tekens in dat boek sneed ik doormidden en een half ervan spiegelde ik op de middellijn. Over goed en kwaad gesproken: schepping door een agressieve daad, liefde en dood als eenheid.
Alle kunst gaat over de liefde en de dood, heb ik meermaals gelezen. Nee, niet over het léven en de dood. Het leven is of wordt een last en doet uiteindelijk verlangen naar de dood. De zekerheid daarvan maakt het leven draaglijk. Er zijn echter twéé ontsnappingen mogelijk. Die tweede is dus de liefde. Ook de liefde maakt het leven draaglijk. De kunst probeert het leven te overstijgen, faalt meestal, maar wil eigenlijk op één lijn komen met de liefde en de dood.
De tekens die zo tot stand kwamen plaatste ik in een cirkel als de zodiak of dierenriem, overigens zonder er evenveel symbolen van te maken. De weg die ieder mens moet gaan, waarbij het grote teken aan de onderkant zowel begin als einde verbeeldt. De bedoeling was de vormen te halen uit een grote, massieve poort. Die hellepoort is dan de overgang, de transitie. Misschien wel de initiatie… en op deze manier niét allereerst het kwade. Juist daarom was het mijn bedoeling dat het licht door de uitsnedes naar voren zou vallen.
Jammer dat het bij een ontwerptekening gebleven is. Aan de andere kant, zo’n werk is alleen écht groot uit te voeren, anders blijft het een maquette. De foto rechts laat een deel van het ontwerp halverwege zien, met de tekens gerangschikt op millimeterpapier. Daarnaast een detail van de uiteindelijke tekening.
September 2015.
2023: na meer dan twee decennia kreeg ik alsnog behoefte een object hiervan te maken. Het werd niet het formaat dat ik graag had gezien, maar toch een soort van model.