Over ‘Argo’ en ‘Een vergeefse reis’.
Queestes waren altijd al een belangrijk thema binnen de kunst. Wie kent niet de zoektocht naar de Heilige Graal? De dwaaltocht die zo’n queeste vaak is stelt in essentie het leven zelf voor en de momenten van initiatie daarin (geboorte, overgang naar volwassenheid en de dood). Schepen kunnen dan een symbool zijn voor die transmigratie van de mens: het bereiken van een andere kust over de zee van het bestaan.
Vanuit de Griekse mythologie zijn dwaaltochten met schepen uitgebreid beschreven, waarvan er twee in dichtvorm nu nog bekend zijn. Het meest fameus is zonder twijfel de ‘Odysseia’ (waarschijnlijk eind 8e eeuw v. C., toegeschreven aan Homeros), daarna volgt wel de ‘Argonautica’ (midden 3e eeuw v. C. op schrift gesteld door Apollonius van Rodos).
De mythe van Jason en de Argonauten is echter veel ouder en een populaire vertelling in de Griekse wereld. Homeros kende het verhaal al en gebruikte elementen in de ‘Odysseia’. Ook de eerste vermelding van de tocht van de Argonauten is daar te vinden: “Het enige zeewaardige schip dat ooit langs die route zeilde was de Argo (…). Zelfs dit vaartuig zou spoedig tegen de grote rotsen te pletter zijn geslagen, als Hera, uit liefde voor Jason, het er niet langs had geleid”.
De kern is de queeste naar het ‘Gulden Vlies’ (een gouden schapenvacht), maar het meest bekend zal de figuur Medea zijn, vooral omdat deze uit wraak de kinderen die ze met Jason had ombracht. Het vrij onbekende einde raakte mij persoonlijk het meest. Dat komt door de bittere ironie van het lot daarin: de oude en door iedereen verlaten Jason wordt gedood door de afbrekende boeg van het wrak van de Argo.
Overigens is dit een variant van het verhaal. In een andere pleegt Jason zelfmoord en in weer een andere wordt hij koning van Colchis (een landstreek in het tegenwoordige Georgië). Vanwege de orale traditie kent de vertelling verschillende versies en de ‘Argonautica’ is daar slechts één van. Verder is het lang en complex, want de vijftig roeiers van de Argo komen allemaal voorbij, naast alle plaatsen die het schip aandoet en de personen op die route.
Die variaties en complexiteit maakt het onoverzichtelijk en zo wordt behalve de reis ook de vertelling zélf een dwaaltocht. Juist het gegeven dat alles een dwaaltocht is paste ik toe in mijn objecten ‘Argo’ (1996) en ‘Een vergeefse reis’ (2020). Beide hebben dus een oorsprong in de vertelling over de Argonauten. (Galerij)
‘Argo’ verbeeldt een schip dat drijft op een zee van golven. Die vorm is tegelijkertijd een oog. En een oog heeft vele symbolische en soms tegenstrijdige betekenissen: zowel het afweren van het kwaad als het kwade zelf bijvoorbeeld. Een dwaaltocht van het bestaan… Leuk om te vertellen is dat het beeld is gemaakt van oude stoelen die ik vond in een tuin. Een verzaagd ‘objet trouvé’, waarvan de armleuningen nog goed herkenbaar zijn.
‘Een vergeefse reis’ is realistischer, hoewel precies dat is opgebouwd uit geometrische vormen. Het vaartuig lijkt te koersen op de afgrond, maar die is licht gebogen. Valt de schuit óf draait het, vanwege de zwaartekracht? En als je de vorm van ‘zee’ (binnenvorm, blauw en glad) en ‘eilanden’ (uitstekende punten, groen-bruin en ruw), net als de aarde om zijn as draait, komt het schip eerst ergens anders en uiteindelijk op dezelfde plaats terecht…
Op de afbeeldingen monumenten uit de moderne tijd met de queeste naar het ‘Gulden Vlies’ als thema. Alle zijn in het gebied van begin- en eindpunt van de reis te vinden. In de lijn van het verhaal achtereenvolgens beelden bij Nieuw Athos (linksboven: Phrixos en zijn zuster Helle met de gouden ram), in Sotsji (linksonder: de vacht van de geofferde ram bewaakt door een draak) en in Batoemi (rechts: Medea met de vacht).
Januari 2021.